Düşünce İçine Sıkışmış Bir Dünya; Duygu
Kararlarını verirken kafanda neler oluyor? Hayatında karşılaştığın olay ve durumlara karşı olan tutumlarının arkasında geçmiş deneyimlerin yatıyor. Kazandığın bu deneyimlerin tutumlarını ve sosyal davranışlarını nasıl etkilediğine biraz yakından bakalım.
İnsanlar çevrelerindeki insanlara ve içinde bulunduğu durumlara farklı tutumlar sergilerler. Sahip olunan tutumlar, inançlar ve otomatik düşünceler bireyin kendisi ve çevresindeki insanlarla ilgili kurallarını ve davranışlarını ektiler. Otomatik düşünceler bir olay yaşandığında insanın aklına kendiliğinden gelen düşüncelerdir. Genellikle bir durumla karşılaşıldığında kendiliğinden ortaya çıkar. Bireyin dış hayatında verdiği karar ve tepkilerin şekillenmesinde önemlidir.
Bireyin hayatındaki duruşlarının şekillenmesinde şemalar da büyük rol oynar. Şemalar; bireyin iç ve dış dünyasındaki bilgilerini nasıl düzenleyeceğini belirleyen, dış dünya ve bireyin kendisiyle ilgili varsayımlarını içeren, yaşantı ve tecrübelerini içeren bilişsel yapılardır. Bireyin bir konuda verdiği ani tepkisinin altında geçmiş yaşantısının getirisi olan şemaları yatabilir. Sahip olunan şemalar kişiliği oluşturan dinamiklerden biridir.
Önce düşünür sonra hissedersin…
Araştırmalar tutumların erken yaşlarda edinildiğini gösterir. Değişimi getirebilecek olay yaşanmadığı ve büyük tecrübeler edinilmediği takdirde kolay kolay değişmediği bilinir. Bu tür tutumlara kalıplaşmış tutumlar denir. Kalıplaşmış tutumlar sayesinde çevrendeki gruplar hakkında bilgi birikimine sahip olursun ve bu birikimleri düşüncelerini şekillendirme, davranış ve tutumlarını belirlemede kullanırsın. Kalıp tutumlar gibi bütün tutumlar bu temel işlevi yüklenirler. Yani “gerçeği tanımlama”ya yardımcı olurlar (Kağıtçıbaşı, Ç., 2004:124). Tutumlar, özellikle kalıplaşmış tutumlar, birey için, bireyin karşılaştığı tutum objesi ve karşılaşılan kimse hakkında ön bilgi edinmesine, beklenti ve eğilimlerini düzenlemesine yardımcı olur. Bir bakıma tutumlar insan hayatını kolaylaştırabilir diyebiliriz.
Şemalar, inançlar ve davranış biçimleri bireyin yaşam sürecinde karşılaştığı olay ve durumlar sonucu edinilen bilgiler doğrultusunda oluşurlar. İnsan sosyal hayat esnasında birçok bilgi ve duygu yoğunluğuna maruz kalır. Reklamlar, filmler, sosyal çevre ve hatta ünlülerden bile etkilenildiği bilinir.
Duygu ve düşünce kaosunda hep yandık. Duygusal tepkileriniz okuduğunuz cümlelerle değil, düşüncelerinizle şekilleniyor. Aklınızdan bir şey geçirip ona inandığınızda, içinizde ani bir duygusal tepki hissedeceksiniz. Düşünceniz duygunuzu yaratıyor.
İyi Hissetmek, David Burns
Ortak Grupların Ortak Tutumları
İnsanlar doğası gereği bir gruba ait olmak isterler. Çünkü insan sosyal bir varlıktır ve insanlarla etkileşimde olma ihtiyacı insanın temel ihtiyaçlarından biridir. Ortak ihtiyaçlar, fikirler, kültürler ve çıkarlar insanları bir arada tutan ve grup dinamiklerini oluşturan etkenlerdir. Ülke, şehir, içinde bulunulan çalışma grubu, iş ortamı veya birlikte vakit geçirdiğin insanlar grupları oluştururlar. Grup içerisinde görülen ortak tutumlar vardır. Büyüdüğün aileni düşün, bazı olaylar karşısında benzer davranışlar ve tepkiler sergilediğini fark ettin mi? Araştırmalar sosyal öğrenmenin ortak tutumları etkilediğini gösteriyor. Ortak tecrübelere sahip grupların ortak sosyal algı ve tutumlarının olduğu biliniyor. Bu ortak tutumlar grup içerisindeki sağlıklı etkileşim ve iletişimi destekler hatta geliştirir.
Şema, tutum ve deneyim kelimelerini düşündüğünde aslında fikir ve kararlarının çok da kendine özel olmadığını hissettin mi? Farkında olmadan birçok dış etken düşüncelerini etkiler. Fakat asıl nokta edinilen tecrübelerin kişinin içinde nasıl işlendiği ve düzenlendiğidir. Gruplara ait de olsan, hayatının her anında seni etkileyen uyarıcılar da olsa birçok noktada kendi kararlarını kendin verirsin. Bu dış etkenler sadece davranış ve tutumlarını göstermen için ipuçları taşırlar. Yaşadığın çevre ve iletişim, etkileşim içinde olduğun insanlar hayatında büyük önem taşırlar çünkü paylaşımlarınız ortaktır. Bu sebeple verdiğin kararların, davranış ve tutumlarının senin gerçek düşüncen olup olmadığını sorgulaman senin için faydalı olabilir. Çevrenden çok şey öğrenebilirsin, öğrendiğin şeyleri nasıl kullanacağın ve nasıl dışa vuracağın senin kararın.
Gökçe Ergür | Psikolog
Kaynaklar
- Cüceloğlu, D., (1981-1993). İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Doğan, O., Doğan, S., (1996). Kişiler Arası İlişkiler Ders Kitabı, Songür Yayıncılık ve Eğitim Hizmetleri Ticaret Limited Şirketi, Ankara.
- Sakallı, N., (2001). Sosyal Etkiler: Kim Kimi Nasıl Etkiler?, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara.