Savunma mekanizmaları Sigmund Freud ve kızı Anna Freud’un çalışmalarında ortaya çıkmıştır. Bu mekanizmalar Freud’un kişilik teorisine dayanmaktadır.
Kabul edilemeyen düşünceler veya hislerden kaynaklanan, endişeden korunmak için bilinçsiz olarak kullanılan psikolojik stratejilerdir. Bir bakıma aşağılanma, vicdan azabı, üzüntü, suçluluk, utanç gibi acı veren duyguları daha kolay atlatmamıza yardım eder. Örneğin; sevgilinizin sosyal medya hesabında olmaması gereken bir mesaj veya takipleşme gördünüz, bu durumu hiç yapmamış gibi inkar etmesi kullandığımız savunma mekanizmalarından biridir. Burada sevgiliniz utancını rasyonel nedenlerle azaltmaya çalışır. Bunun nedeni ise kendimizi bilinçsizce koruma güdümüzden gelir. Yani acı verici deneyimlerin daha kolay atlatılmasına veya enerjimizi daha üretken bir şekilde kullanmamıza yardımcı olur. Fakat, bu kullandığımız bilinçsiz stratejiler çok sık veya uzun süre kullanıldığında sorunlu hale gelirler.
Psikanalitik Bakış Açısıyla Savunma Mekanizmaları
Bu teoriye göre kaygı, id’in ihtiyaçlarının (bilinçsiz ve ilkel dürtüler) süperegonun ihtiyaçlarıyla (ahlaki ve sosyal değerlere yönelik bilinçli dürtü) çatışmasından ortaya çıkar. Ego (id ve süperegoyu düzenleyen kısmen bilinçli dürtü) ise savunma mekanizmalarıyla id ve süperego arasındaki çatışmayı dengelemeye çalışır.
Savunma Mekanizmalarının Türleri
Yansıtma
Kabul edilmesi bizim için zor olan duygularımızı ve arzularımızı başkalarına yüklemek. Örneğin; eşini aldatan birisinin, eşini aldatmayla suçlaması gibi.
İnkar
Endişeye yol açabilecek gerçekleri ve deneyimlerin sorumluluğunu reddetmek. Genelde bu savunmayı kullanan insanlarda ‘böyle olmadı’, ‘ben yapmadım’ ve ‘kimse bana söylemedi’ gibi ifadeleri sıklıkla duyabiliriz. Örneğin; sigarayı her gün içen birisinin kendini bağımlı olarak görmemesi ve istediği zaman hemen bırakabileceğini düşünmesi veya yeme bozukluğuna sahip bir insanın kendini asla yeterli derecede zayıf görmemesi gibi.
Bastırma
Travmatik deneyimi devre dışı bırakıp, bilince girmesini engellemek. Örneğin; geçirilen trafik kazasını veya çocuklukta yaşanılan istismarın hatırlanamaması gibi.
Gerileme
Stresli ve endişeli durumlarla karşılaşıldığında o andaki gelişimsel aşamasından daha erken/çocuksu davranışlara ve duygulara geri dönme. Buradaki amaç yaşamında daha güvende ve iyi hissettiği döneme ait davranış sergileyerek bu endişeyi azaltma isteği olarak görülebilir. Bağımlılık, kaçınma, inatçılık ve ilgi arama gibi davranışlar gerileme mekanizmasında görülebilir. Örneğin; korkulan durumlarda davranışların bir anda daha çocukça hale gelmesi.
Mantığa Bürünme
Mantıklı nedenlerle veya açıklamalarla bir hatayı veya sorunlu durumu haklı hale getirme. Örneğin; sınavda dikkati dağıldığı için düşük aldığını savunmak gibi.
Yer Değiştirme
Başkası tarafından bize yapılan davranışı, bizden daha güçsüz birisine yapma, ona yansıtma. Örneğin; patronu tarafından azarlanan babanın, eve gidince eşini azarlaması, eşinin de çocuklarını azarlaması gibi.
Karşıt Tepki Geliştirme
Kişinin gerçek duygularına karşıt bir şekilde davranması veya kendini ifade etmesi. Genellikle temizlik, düzen ve cinsel yasaklar gibi toplum tarafından genel tabu olarak belirtilen durumlarda karşılaşılır. Örneğin; cinsel tercihleri konusunda emin olamayan bir erkeğin aşırı agresif davranması gibi.
Yüceleştirme
Kabul edilemez veya hoş karşılanmayan dürtüleri toplum tarafından kabul edilen olumlu bir eyleme çevirmek. Örneğin; saldırganlık yönü fazla olan çocuğun büyüyünce polis olması veya sadist eğilimleri olan bir çocuğun büyüyünce cerrah olması gibi.
Özdeşim
Beğenilen veya idealleştirilen bir kişinin davranışlarını sergileme. Örneğin; grupta popüler olan arkadaşı sigara içiyor diye sigaraya başlama.
Soyut Kavramlara Bürünme
Yaşadığı acı ve endişe dolu olayın arkasındaki analitik bilgileri araştırarak, duygularını bastırma. Örneğin; eşinin kanser olduğunu öğrenen birisinin üzüntüsünü paylaşmak yerine kanser hakkında analitik bilgiler vermesi gibi.
Yapma Bozma
Uygunsuz veya acı veren deneyimin tam tersini yaparak onu geçersiz kılma. Bir bakıma, önceki hatalı deneyimi olumlu bir davranışla dengelemeye çalışmaktır. Örneğin; eşinizle sürekli kavga edip, hakaret ettikten sonra bu davranışınızı dengelemek için onu sonraki günler sürekli övmek gibi.
Elif Cilmeli | Psikolog
Kaynaklar
- Clark, A. J., Ersever, Ö. H., (1999). Psikolojik Danışmada Savunma Mekanizmalarının Tanınması ve Şekillendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25 (2), 579-596. 29 Ekim 2020 tarihinde https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000578 adresinden erişildi.
- Tuzcuoğlu, N., (1995). Psikanaliz Kuramı ve Özellikleri. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (7), 275-285. 29 Ekim 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruaebd/issue/356/1987 adresinden erişildi.
- Grohol, J. M., (2019). 15 Common Defense Mechanisms. 29 Ekim 2020 tarihinde https://psychcentral.com/lib/15-common-defense-mechanisms/ adresinden erişildi.
- Anonim yazar. Defense Mechanisms. 29 Ekim 2020 tarihinde https://www.psychologytoday.com/intl/basics/defense-mechanisms adresinden erişildi.
- Mcleod, S., (2019). Defense Mechanisms. 29 Ekim 2020 tarihinde https://www.simplypsychology.org/defense-mechanisms.html adresinden erişildi.