Gaslighting, bir kişinin başka bir kişi tarafından kendine olan güvenini yavaş ve sinsi bir şekilde kaybetmesine sebep olan bir manipülasyon yöntemidir. Terimin adı, 1940 yapımı olan Gas Light filminden türemiştir. Filmde bir adam eşinin psikolojisini manipüle etmek için her gün gaz lambasının ışığını biraz kısar. Karısı bunu fark edip söylediğinde onu aşağılar. Böylece kadın yavaş yavaş kendinden şüphe eder ve “acaba delirdim mi?” diye düşünmeye başlar. Bu sebeple bu manipüle yönteminin adı gaslighting olarak literatüre geçmiştir.
Yavaş ilerlemesinden ötürü gaslighting’e maruz kalan kişi, beyninin ne kadar yıkandığını fark edemez. Kötü niyetli kişilerin davranışlarını, otorite konumunda veya sosyal etkileşim içinde oldukları için sorgulayamayabilir.
Hayatımıza Etkisi
Gaslighting’e maruz kalan kişinin dünyayı yargılaması değişir, kendine güveni azalır, akıl sağlığını ve gerçeklik algısını sorgular, hiçbir şeyi beceremeyen birine evrilir. Bu dayatmaya maruz kalan kurbanlar sık sık kendilerini özür dilerken bulabilirler.
Gaslighting uygulayan birinin amacı alternatif bir gerçekliği deneyimlemeye veya kabul ettirmeye zorlamaktır. Günlük hayatımızda sıkça karşılaştığımız alanlardan; ebeveyn-çocuk ilişkilerinde, çalışma alanlarında, samimi partner ilişkilerinde, siyaset ve politika alanlarında, ırk konusunda kısacası sosyal etkileşimin olduğu her alanda bunu gözlemleyebiliriz. Tacizcilerin, diktatörlerin, narsistlerin ve liderlerin ortak kullandığı bir yöntemdir.
Gaslighting Nasıl Fark Edilir?
Bu kişiler;
- Açıkça yalan söylerler, dinlemeyi reddederler,
- Kanıtınız olmasına rağmen bir şeyi söylediklerini inkâr ederler,
- Size yakın ve değerli olanı cephane olarak kullanırlar,
- Zamanla sizi yıpratırlar,
- Eylemleri sözleriyle uyuşmaz,
- Kafa karışıklığının insanları zayıflattığını bilirler,
- İnsanları size karşı hale getirmeye çalışırlar,
- Size veya başkalarına deli olduğunuzu söylerler,
- Size diğer herkesin yalancı olduğunu söylerler,
- Gerçekte ne olduğunu unutmuş gibi davranır veya daha önce kabul ettiği bir şeyi reddederler.
Bu teknikleri kullananlar “çok hassassın, bunun sadece kendinden emin olmadığın için olduğunu biliyorsun, deli gibi davranmayı kes, paranoyaksın, şaka yapıyordum, bunu uyduruyorsun, büyütülecek bir şey değil, aşırı tepki veriyorsun, her zaman çok dramatiksin, bu kadar sinirlenmeye gerek yok” şeklinde çarpıtma ifadeler de kullanırlar.
Bu tekniklerden ne kadar haberdar olursanız, onları o kadar çabuk tanıyabilir ve Gaslighting yapanların tuzağına düşmekten kaçınabilirsiniz.
Gaslighting’in bir istismar türü olduğunu bilmek ve bununla ilgili farkındalık yaratmak, günlük hayatta bunu tespit etmemizi sağlar. Çevremizden birine veya bize uygulandığında yardımcı olabilmek ve bunun önüne geçebilmek için bu konu hakkında fikir sahibi olunmalıdır. Farkındalık oluştuktan sonra eğer size Gaslighting uygulandığını anlamışsanız ve bu durumla baş etmekte güçlük yaşıyorsanız yardım almanızı öneririz.
Vuslat Şeyma Güneş | Psikolog
Kaynaklar
- Psychological Manipulation, Butts, Renee, Salem Press Encyclopedia, 2020.
- 11 Red Flags of Gaslighting in a Relationship, Sarkis, S., A., 4 Kasım 2021 tarihinde https://www.psychologytoday.com/us/blog/here-there-and-everywhere/201701/11-red-flags-gaslighting-in-relationship adresinden erişildi.