Öğrenilmiş çaresizlik, pozitif psikolojinin kurucusu Martin Seligman’ın geliştirdiği bir hipotezdir. Seligman, köpeklerle yürüttüğü deneylerde köpekleri iki gruba ayırmış, ilk gruptaki köpeklere şok verilirken aynı zamanda şoktan kaçma fırsatı verilmiştir. Ancak diğer gruptakilere gösterdikleri çabalara ve tepkilere rağmen şoktan kurtulma fırsatı verilmemiştir. Çabalamalarına rağmen şoktan kurtulamayacakları düzenekte olan köpekler bir süre sonra şok verildiğinde hiçbir tepki göstermemiş ve kaçma girişiminde bulunmamışlardır. Seligman birçok deney yürüttükten sonra köpeklerde görülen bu tepkisizliği öğrenilmiş çaresizlik kavramıyla açıklamıştır (Burger, 2006).
Çaresizlik Öğrenilir mi?
Köpekler istenmeyen bir davranışa maruz kaldıklarında kurtulmak için gösterdikleri çabaya rağmen kaçamadıklarında, şoktan kurtulamadığından sonraki benzer durumlarda da aynı şekilde davranmışlardır. Aslında çaresizliği öğrenmişlerdir.
Sürekli başarılı olmak için çaba gösteren bir kişinin bu davranışları sonucunda istediği sonuca ulaşamaması kişide çaresizlik duygusu yaratmakta, böylece girişimde bulunmaktan vazgeçilebilmektedir. Kişi hayatında sorumluluk almaktan ve çaba göstermekten, nasılsa bir işe yaramıyor diye vazgeçecektir.
Seligman ve Gilliham (2000) bu deneylerden yola çıkarak öğrenilmiş çaresizliğin insan davranışlarına genelleştirilebileceğini düşündüler. İnsanlarla da çeşitli deneyler yaptılar ve öğrenilmiş çaresizliğin insanlarda da yaşanan bir durum olduğunu kanıtladılar.
İrem Deniz | Psikolog
Kaynakça
- Gençtanırım, D. ve Çetinkaya, E. (2017). Kişilik Kuramları: Gerçek yaşamdan kişilik analizi örnekleriyle. Pegem Akademi.