Kokteyl partisi etkisi 1953 yılında ilk defa Colin Cherry tarafından tanımlanmıştır. Bu fenomen herkesin çok fazla yaptığı ve bunun neden olduğu hakkında çok fazla düşünülmediği bir konudur. Kalabalık bir ortamdayken kişinin kendi adını duyduğu zaman dikkatinin aniden o noktaya kayması durumudur. Ya da bir bilgi veya bir mesaj 35-40 defa tekrar edilse bile kalıcı olmadığı ortaya çıkmıştır ancak bu mesajın içine o kişinin adı konulduğu zaman mesajı hatırlaması daha kolay olmuştur. Kısacası Kokteyl partisi etkisine seçici dikkat denilmektedir. Seçici işitsel dikkat birçok sesin olduğu bir ortamda duymak istenilen sese odaklanabilmekle ilgilidir. İsmini duyan kişi kalabalık bir ortamda olmasına rağmen ya da kişi başka bir iş hakkında konuşurken ismini duyup dikkatinin dağılması ve o tarafa yönelmesi seçici dikkat ile ilgilidir. Burada önemli olan şey dikkatin bir anda dağılmasıdır.
Ayrıca dikkat ile ilgili William James şu açıklamayı yapmaktadır:
Dikkat, zihnin aynı anda beliren nesne ve düşüncelerden birini açık ve net olarak sahiplenmesidir. Dikkatin temelinde odaklanma, konsantrasyon ve bilinçlilik yatar. Dikkat denilince, bazı şeylerle daha etkili olarak uğraşabilmek için diğerlerinden vazgeçme anlaşılır.
William James
Binaural Efekt Nedir?
Kokteyl partisi etkisi binaural (iki kulaklı) efekt olarak bilinir. Yani iki kulağı birden duyan insanlarda en iyi sonucu vermektedir. Bunun sebebi tek kulağı duyan kişinin gürültüleri çok fazla duymasıdır ve bu gürültülerden daha fazla rahatsız olmasına neden olmaktadır. Bu kişiler duymak istedikleri uyarana odaklanmakta zorluk yaşamaktadır. Bu da onların seçici dikkat yeteneklerini azaltmaktadır. Bu nedenden dolayı bu fenomen binaural efekt olarak bilinmektedir.
Yaşlılarda Binaural Etki
Tek kulağı duyan kişilerin yaşadığı sorunu yaşlılar da yaşamaktadır. Yaşlılar, gürültüsüz ortamlarda sesleri daha iyi ayırt edebilmekte ve seçici dikkat becerileri daha etkilidir. Yani seçici dikkatin ya da sesleri algılamanın yaşın etkisi rol oynamaktadır. Yapılan araştırmalarda binaural genç ve yetişkinlerin gürültülü ortamlarda sesleri ayırt etmeleri ya da seçici dikkatleri sorunsuz çalışmaktadır ama bu yaşlılar için tek kulağı duyan kişilerle hemen hemen aynı sorunu yaşamaktadırlar denilebilir.
Bebeklerde Seçici Dikkat
Aynı zamanda yapılan araştırmalarda ise seçici dikkatin hemen hemen 5 aylıkken ortaya çıktığı bulunmuştur. Bebekler tanıdık bir ses duydukları zaman, isimleri söylenildiği zaman kafalarını o yöne çevirmektedirler. Yaptıkları bu kafa hareketi ile seçici dikkatin bebeklik zamanında ortaya çıktığını kanıtlamaktadır. Bebeklerde 5 aylıkken başlayıp 13 aylıkken tamamen geliştiği görülmektedir.
Zeynep Nisa Varışlı | Psikolog
Kaynakça
- Koçali, A., (2022), Kokteyl Partisi Etkisi Nedir? 9 Mart 2023 tarihinde https://blog.youthall.com/kokteyl-partisi-etkisi-nedir/ adresinden alındı
- Mecit Karaca, H., (2021). Yaşa Bağlı Dinleme Dikkatinin İncelenmesi. T.C. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstisüsü, Odyoloji Programı Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
- Vikipedi, (2023). Koktey Partisi Etkisi. 9 Mart 2023 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Kokteyl_partisi_etkisi adresinden alındı.