Orjinal adı: Irrationality
Yazar: Stuart Sutherland
Çeviri: Tevfik Uyar
Orjinal halinin basım yılı: 1992
Türkçe çevirisinin basım yılı: 2009
Sayfa: 224
E-kitap sayfa sayısı: 322
Kitabın türü: Psikoloji – inceleme
Yayınevi: Domingo Yayınevi
Yazar Hakkında
Hem psikolog hem de yazar olan Norman Stuart Sutherland 1927’de Britanya’da dünyaya gelmiştir. Üniversitede psikoloji, fizyoloji ve felsefe eğitimi alan Sutherland Oxford’daki zooloji çalışmalarından sonra Sussex Üniversitesi’nde bir psikoloji labaratuvarı kurup, burada deneysel psikoloji üzerine çalışmalar yapmıştır. Pekçok basılmış makale ve kitabı vardır. İlk olarak kendi manik depresyonunu anlattığı biyografi kitabıyla 1978’de popülerlik kazanmıştır. Yine ilk olarak 1992’de basılan İrrasyonel kitabıyla adından sıkça söz ettirmiş ve İngiltere’de uzun süre çok satanlar listesinde yer almıştır. Geçirdiği kalp krizi sonrası 1998’de ölmüştür.
Kitabın Bölümleri
Yazar esas konusu olan irrasyonelliği 23 başlık altında incelemiştir. Bunlar:
- Giriş
- Yanlış izlenimler
- İtaat
- Uyumluluk
- İç gruplar ve dış gruplar
- Kuruluşların saçmalıkları
- Yersiz tutarlılıklar
- Başarısız ödül ve ceza yöntemleri
- Dürtüler ve duygular
- Kanıtları gözardı etmek
- Kanıtları çarpıtmak
- Yanlış bağlantılar kurmak
- Tıptaki hatalı bağlantılar
- Nedenlerde yanılmak
- Kanıtları yanlış yorumlamak
- Tutarsız kararlar ve kötü bahisler
- Aşırı güven
- Riskler
- Hatalı çıkarımlar
- Sezgilere bağlı yanılgılar
- Yarar
- Normalötesi
- Nedenler, çareler ve bedeller
Kitabın Ana Fikri
Aslında rasyonel olduğu düşünülen zamanlarda bile fark etmeden irrasyonel davranılmaktadır.
Kitabın Özeti
Yazar, kitabına “Hangisi daha muhtemel: Mavi gözlü annenin kızının mavi gözlü olması mı, yoksa mavi gözlü kızın annesinin mavi gözlü olması mı?” gibi çeşitli sorular sorarak başlıyor. Ünlü filozofların insanı rasyonel ve aklı muazzam görmelerini kabul etmediğini ve amacının bunun nedenlerini açıklamak olduğunu söylüyor. Rasyonel düşünceyi tanımlarken “kişinin sahip olduğu bilgiler dâhilinde, doğru olma ihtimali en yüksek sonucu hedefler” ifadesini kullanıyor.
Kitapta bir karara varma sürecinde kişinin bilgisi yetersiz ise daha fazla kanıt aramasının rasyonel olduğu fakat çoğu zaman insanların mevcut bilgileriyle karar verdikleri ve bunun tamamen irrasyonel olduğu vurgulanıyor. Bu irrasyonel davranışların sebeplerinin çoğu zaman insanların enine boyuna düşünmediğinden kaynaklandığı yahut aynı anda pekçok etkenin akılda harmanlanamadığı veya insanların gerçeği kendi istekleri doğrultusunda çarpıtmasından kaynaklandığı vurgulanıyor. Aslında günlük hayatımızda bizlerin veya çalışma sahasında olan çeşitli mesleklerden insanların ne kadar sık irrasyonel kararlar aldığı yapılan psikolojik deneysel çalışmalar ve günlük hayattan örneklerle anlatılıyor.
Örnekleri okudukça irrasyonelliğin kötü etkilerinin önemli kararlar alınırken ortaya çıktığı görülüyor: mühendislerin yaptığı hatalar kazalara, doktorlarınkiler de kurtarılabilecekken kaybedilen yaşamlara neden olabiliyor. Kişisel kararlarda irrasyonelliğin etkileri mesleklerde olduğundan az olduğu ve çoğu zaman tek kişiyi etkilediği vurgulanıyor. Kitapta irrasyonelliğin örnekleri ve nedenleri incelenirken yazarın her bölümün sonuna eklediği kıssadan hisse başlığı altında bu durumlardaki irrasyonellikten kendimizi nasıl sakınacağımız da anlatılıyor.
Kitap Hakkındaki Düşüncelerim
Kitap kendi alanında klasikleşmiş bir eser gibi.. Okurken insanın kendisini ve çevresini sorgulaması kaçınılmaz. Okuduklarım otomatikleşen irrasyonel davranışlarımı fark etmeme ve üzerinde kafa yormama neden oldu. Kitap insan aklının ve düşünme mekanizmasının mükemmel olduğu zannedilirken aslında sahip olduğumuz kusurları öne çıkarıyor. Mevzular örneklerle zenginleştirilip şaşkınlığa sebep olurken bölüm sonlarında bulunan kıssadan hisselerde yer alan mesajlarla toparlanıyor. Okuyanların kendi hayatlarında ve etraflarında olan bitenlere farklı bir bakış açısıyla bakacaklarını ve zihinlerini uyanık tutmak için uğraşacaklarını düşünüyorum.