Temel Felsefe
Gerçeklik Terapisinin temeli seçim kuramına dayanır. William Glasser seçim kuramı ile insanların kendi duygu, düşünce ve davranışlarından sorumlu oldukları gerçeğini ortaya koymaktadır. Ona göre yaşamdaki mutluluğumuz da mutsuzluğumuz da kendi seçimimizdir. Bu nedenle Gerçeklik Terapisinin tam olarak öğrenilebilmesi için seçim kuramının öğrenilmesi gerekir.
Seçim Kuramı
Glasser’a göre terapiye gelen insanlar bir ilişki problemi yaşamaktadır ve bu insanlar dışsal kontrol psikolojisini uygulamakta ya da başka birisi bunu o kişiye uygulamaktadır. Dışsal kontrol psikolojisini kullanan bireyler ilişkilerinde yapmayı seçtikleri her şeyin doğru olduğuna inanırlar. Bu nedenle karşıdaki kişinin davranışını kontrol etmeye ve onu değiştirmeye çalışırlar. Çünkü bu bireylerin kendi seçimleri doğrudur, hayatta yaşadıkları güçlükler ise başkalarının seçimleri sonucu oluşmuştur.
Bizler diğerleri üzerinde dışsal kontrolü kullanmaya devam ettikçe ya da başkaları bunu bizim üzerimizde kullandıkça yaşamımızın en önemli ihtiyacı olan bizim için önemli diğer kişilerle iyi ilişkiler kurma ihtiyacımıza zarar veririz. Glasser, dışsal kontrol psikolojisini insanlığın yakalandığı bir veba olarak görmektedir. Oysa dışsal kontrol yerine seçim kuramını kullanarak kendi duygularımızı, düşüncelerimizi, davranışlarımızı ve fizyolojimizi kontrol ederek mutlu olmayı seçebiliriz.
Gerçeklik Terapisinde Beş Temel İhtiyaç
Gerçeklik terapisine göre insanların dünyaya geldikleri andan itibaren hareketleri istek ve ihtiyaçlarını doyurmaya yöneliktir. Kuramın insan doğası görüşüne göre tüm ihtiyaçlar içseldir. İnsanlar tüm yaşamları boyunca onları motive eden beş temel ihtiyaçla dünyaya gelirler. Tüm davranışlar en nihayetinde bir ya da birden fazla ihtiyacı doyurmaya yöneliktir. İhtiyaçlar tüm insanlarda vardır, genetik ve evrenseldir. Dolayısıyla tüm kültürlerde bu ihtiyaç sistemi ile karşılaşılır. Gerçeklik terapisinde ihtiyaçlar beş kategoride ele alınır.
Gerçeklik Terapisinde İhtiyaç Kategorileri
- Hayatta Kalma veya Kendini Koruma: Bu bizim temel fizyolojik ihtiyacımızdır. Yemek, su, hava, güven, barınma, ısınma, fiziksel sağlık gibi gereksinimleri gidermeye yönelik olan ihtiyaçları ve cinselliği içerir. Bu ihtiyaçlar doğuştan getirilir ve bedenin dengesini korumaya yöneliktir. Kişinin temel ihtiyaçlarını karşılayabileceğini bilmesi ve bu anlamda kendini güvende hissetmesi önemlidir.
- Sevgi ve Ait Olma: Bu bizim diğer insanları sevme, onlara ilgi gösterme ve daha da önemlisi, bizim sevilme ve ilgi görme yönündeki psikolojik ihtiyacımızdır. Bu ihtiyaç aile ilişkilerini, arkadaşlığı, iş arkadaşlığını ve bize diğer insanlarla bağlılık ve aitlik duygusu veren yakınlıkları içerir. Gerçeklik terapisinde insanların yaşadığı uzun süreli problemlerin önemli bir kaynağı olarak bu ihtiyacın yeterince karşılanmaması görülmektedir. Bu nedenle terapi sürecindeki ana amaçlardan biri danışanların yakın oldukları kişilere bağlanmaları ya da yeniden bağlanmaları konusunda onlara yardımcı olmaktır.
- Kendilik Değeri/Güç: Başarı, tanınma, kendine değer verme, öz yeterlik, değerlilik ve güçlenme duygusuna yönelik olan psikolojik ihtiyaçtır. İçsel olarak kendilik değeri, kendini değerli bulma duygularını ve bu yolla kendini değerli hissetmeyi ve başkalarına değer vermeyi içerir. Bu nedenle hiçbir dışsal başarı bu ihtiyacı karşılamak için yeterli değildir.
- Özgürlük veya Bağımsızlık: Seçimler ortaya koyabilmeyi, yaratabilmeyi, yapabilmeyi ve kendini özgürce ifade edebilme becerilerini ifade eder. Hayatımızı nasıl yaşamak, kedimizi nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl ibadet etmek istediğimizi ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder.
- Eğlence: Son sırada yer alan psikolojik ihtiyaçtır; ancak en az önemli olan değildir. Farklı felsefi yaklaşımlarda insanın gülebilme, komik olma özellikleri vurgulanmıştır. Eğlence ihtiyacı gülme, şakalaşma, spor aktiviteleri, okuma, derleme ve kişinin eğlenebildiği birçok başka yaşam alanını içerebilir.
Toplam Davranışın Dört Bileşeni
Glasser’a göre mutlu bir hayat için insanı duygu, düşünce, davranış ve fizyolojisinin sağlıklı olması gerekmektedir. Bunun için öncelikle insanın kontrol edebileceği davranışlarını ele almak gerekir. Bir metaforla açıklayacak olursak eylemlerimizi bir bavulun kulbuna benzetebiliriz. Duygularımız düşüncelerimiz ve fizyolojimizi ise bavulun içinde düşünürsek bizler eylemlerimizi kontrol altına alabildiğimizde yani valizi yönlendirebildiğimizde duygularımız, düşüncelerimiz ve fizyolojimiz de bizim istediğimiz yöne doğru hareket edecektir.
Terapötik Amaçlar
Gerçeklik terapisinin genel amacı, kişilere ait olma, güç, özgürlük ve eğlence için olan psikolojik ihtiyaçlarını sorumlu ve tatmin edici yollarla karşılamaları konusunda yardım etmektir. Danışanla olan çalışma, bu ihtiyaçların en iyi şekilde nasıl karşılanabileceği ve bunların karşılanması için ne tür değişikliklerin gerektiğini değerlendirmek içindir.
Gerçeklik terapisinde terapistler danışanlara kendi davranışlarını inceleme, değerlendirme ve değiştirme konusunda plan yapmalarında yardımcı olur. Sonuç olarak daha yüksek doyumlu ilişkiler, mutluluğun yükselmesini, danışanların yaşamlarında daha fazla kontrol sağladıkları yönünde bir his kazanmalarını beklerler.
Bu bağlamda gerçeklik terapisinde öncelikle danışanların şu anki seçimleri konusunda farkındalık kazanmaları, seçimleri olan davranışların onların ihtiyaçlarını gerçekten ne derece karşıladığını değerlendirmeleri ve içinde bulundukları durumun seçimlerinin bir sonucu olduğunu fark etmeleri beklenir. Bu durumu fark eden danışanlar yeni seçimler yapmaya böylece yaşamlarını kontrol etmeye yönelik motive edilirler.
Naime Demirhan | Psikolojik Danışman
Kaynakça
- Bakalım, O., vd. (2013) Gerçeklik Terapisi Özellikler Temel Kavramlar Tedavi Uygulama ve Değerlendirme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Derleme Makale.
- Kaner, S. (1993). Kontrol kuramı ve gerçeklik terapisi. Ankara Üniversitesi C.B.F Dergisi, 26, 2.
- Sarı, T (2018). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuramları Örnek Uygulamalarla Temel ve Güncel Kuramlar. Pegem Yayınevi.