Travma Nedir?
Beklenmedik bir şekilde meydana gelen, kişinin kontrol edemediği, olağandışı durumlara maruz kaldıktan sonra ortaya çıkan duygusal, fiziksel veya psikolojik tepkiler.
Travma Çeşitleri
Günlük, kısa süreli ve tek seferlik travmalar
- Trafik kazasına şahit olma,
- Tartışma veya kavgaya şahit olma,
- Hakaret veya sözel saldırıya maruz kalma,
- Doğal afet (Deprem, sel v.b.)
- Kısa süreli yaralanma veya hastalanma
- Fiziksel şiddet
Süreğen travmalar
- Doğum,
- Herhangi bir yakının ölümüne şahit olma veya ölmesi,
- Taciz-tecavüz, cinsel şiddet (aile içi cinsel istismar),
- Aile içi fiziksel şiddet veya süreğen fiziksel şiddet,
- Ağır yaralanma,
- Savaş ve terör olayına maruz kalma veya şahit olma
- Doğrudan veya bir yakınına örseleyici olaylar geldiğine şahit olma
En çok travmatik etki bırakan olaylar
- Aile içi cinsel saldırı, istismar (para karşılığı veya başka bir çıkar amacıyla ilişkiye zorlama v.b.) ve tecavüz,
- Aile içi fiziksel şiddet.
Travmatik Olaydan Sonra Ne Olur?
- Sarsılma ve şaşkınlık,
- Çaresizlik ve güvensizlik, (özellikle çocuklarda)
- Duygularını kapatmış veya hissizlik, (özellikle çocuklarda)
- Etraflarında olan bitene ilgisizlik,
- Reddetme,
- Olumsuz duygular (korku, öfke, suçluluk, utanç, üzüntü v.b.),
- Aşırı endişe (huzursuzluk, aşırı sinirlilik, konsantrasyon ve ruh halinde dengesizlik v.b.)
- Flashback (travma ile ilgili gelen görüntüler)
Semptomlar (TSSB)
- Uykusuzluk,
- Kabus görme,
- Sürekli yorgun hissetme,
- Düşük konsantrasyon,
- Hafıza problemi,
- İştahta bozulmalar,
- Baş ağrısı veya genel ağrılar,
- Flashback yaşantılar,
- Hızlı kalp atışları.
Travma Basit Bir Olgu Değil!
- Ağırlığı – Hafifliği
- Sıklığı
- Riskli gruplar (Örn; çatışmalı aileler, polis, hemşire, acil servis çalışanları v.b.)
- Travmanın yaşandığı yaş (5 yaş öncesi kişiliği derinden etkiler)
Travmatik Olay Sonrasında Çocuklarda Neler Olur?
0-3 yaş
- Ağlama,
- Hırçınlık,
- Yalnız kalamama (anneden ayrılmaya direnç),
- Yabancılardan korkma
3-6 yaş
(0-3 yaş belirtilerine ek olarak)
- Alt ıslatma,
- Parmak emme,
- Konuşma bozuklukları,
- İçe kapanma ve sessizlik,
- Saldırganlık,
- Travmatik anıyı tekrarlayıcı oyunlar oynama,
4-6 yaş
- Karanlıktan korkma,
- Dikkat problemleri,
- Suçluluk duyma,
- Utanç.
Okul çağı çocukları (6+ yaş)
- Kendini Suçlama (diğer semptomlara ek olarak)
Travma ile başa çıkmaya başlama
- Soyut düşünce (ölümü açıklama)
- Oyun yoluyla travma ile başa çıkmak amacıyla travmatize edici olayı yeniden canlandırma ve fantaziler kurma (travmatik olayı farklı kurgulama, nedenler atfetme v.b.)
- Travmanın sonuçlarını düşünme ve çareler arama
Travmatik olaya maruz kalmış çocuklara ne yapılabilir?
0-3 yaş (Ebeveyn veya bakımveren)
- Bakım veren değişmemeli,
- Günlük program ve işleyiş sabit kalmalı,
- İlgi çekici doğal oyuncaklar,
- Sık sık fiziksel temas, oyun ve yüz yüze etkileşim,
- Yaşıtları ile temas etme ve oyun oynama (bakım verenin gözetiminde).
3-6 yaş
- Konuşmak,
Çocuklar olaylara anlam veremez. Bu yüzden sürekli soru sorarlar. Bu sorulara (özellikle travmatik anıyla ilgili olanlara) doğru, anlaşılır ve açık cevaplar verilmeli! Konuşulabilen veya dile getirilen en olumsuz şey dahi önemini azaltır. Konuşması cesaretlendirilip dinlenildiğini hissederse kendisini değerli ve güvende hisseder. Böylece travma ile baş etme becerisi yükselir. Ebeveyn veya bakım veren travma ile ilgili kendi duygu ve düşüncelerini de çocuğa ifade etmelidir! - Sabit günlük düzen (uyku, yemek, oyun),
- Oyun (yaşıt ve bakım verenle),
- Takdir edin.
Çocuklar (aslında herkes) takdir edilmekten hoşlanır. Olumlu davranışlarını takdir edin.
6+ yaş (ek olarak)
- Sözel araçlar
- Kitap okuma,
- Olayları tartışma (travmaya bağlı)
- Sosyal rollere geri dönüş,
Okula mutlaka gitmeli, net kurallar koyulmalı ve bu kurallara uyması istenmeli ancak denetim yumuşak olmalıdır. Ayrıca kendi sorumlulukları yanında başka basit sorumluluklar da verilebilir.